Witamina D3, inaczej cholekalcyferol, nazywana jest potocznie „witaminą życia” oraz „słoneczną witaminą”. W praktyce jest hormonem, który podobnie jak inne tego typu związki chemiczne reguluje pracę wielu narządów. Wytwarzana jest w komórkach skóry, czyli naskórku. Dzieje się tak dlatego, że jej naturalne pozyskiwanie jest możliwe właśnie dzięki słońcu, a konkretnie – dzięki promieniom słonecznym. Niestety, klimat, jaki panuje w naszym kraju, nie pozwala nam przez cały rok „korzystać” ze słońca – jedynie jest to możliwe w okresie od maja do września. Zimą skuteczna dawka promieniowania UVB nie dociera do naszego kraju w ogóle. Pozyskanie witaminy D ze słońca w naszej szerokości geograficznej od jesieni do późnej wiosny – nie jest możliwe!

      Witamina D należy do tej samej grupy witamin co witaminy A, E oraz K – są to witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Wyżej wymienione witaminy są niezbędne do pracy właściwie wszystkich narządów naszego organizmu! Dobrze więc zadbać o ich przyswajanie, koniecznie w odpowiednich ilościach. My w tym artykule skupimy się wyłącznie na witaminie D3 – dawkowaniu, objawach i skutkach jej niedoboru oraz objawach i skutkach jej nadmiaru. Należy jeszcze nadmienić, że tym, co odróżnia witaminę D3 od witaminy D2, jest fakt, że pierwsza wymieniona – w przeciwieństwie do drugiej – występuje wyłącznie w organizmach zwierzęcych, a nie występuje w organizmach roślinnych.
     
        Postępy w badaniach nad witaminą D ujawniają coraz szersze możliwości jej wykorzystania w zapobieganiu, a nawet leczeniu wielu jednostek chorobowych. Witamina D jest coraz częściej określana również jako prohormon lub cytokina, obecnie nie jest już tylko kojarzona z regulacją gospodarki wapniowo-fosforanowej, wiadomo, że wpływając na produkcję cytokin zmniejsza częstość występowania chorób autoimmunologicznych, np. cukrzycy typu 1. Witamina D ma również zastosowanie w profilaktyce i leczeniu nowotworów, chorób układu krążenia oraz depresji. Zmiany w metabolizmie, zbyt małe pozyskiwanie tego związku w trakcie syntezy skórnej, zaburzenia przemian biochemicznych do formy aktywnej czy niedostateczna podaż w diecie tego związku mogą zaburzyć wiele ważnych dla zachowania zdrowia procesów.
Zgodnie z najnowszymi rekomendacjami nie tylko osoby z  grupy ryzyka, ale każdy kto chce włączyć dodatkową suplementację witaminy D powinien najpierw wykonać badanie poziomu jej matabolitu wątrobowego 25-(OH)D w surowicy krwi, a z wynikami badań udać się na konsultację do lekarza lub farmaceuty 

 Nowe wytyczne w sprawie suplementacji witaminy D w Polsce z 31 maja 2018 roku  oraz najnowszą Uchwałę Zespołu do Spraw Suplementów Diety z dnia 22 maja 2019 r. w sprawie wyrażenia opinii dotyczącej maksymalnej dawki witamin D w zalecanej dziennej porcji w suplementach diety 

 dzielimy populację na dwie grupy, które traktujemy w różny sposób:

  • osoby zdrowe; 
  • Profilaktyczna dawka witaminy D w grupach ryzyka – powinna być wyznaczona w oparciu o górną granicę zalecanej dawki w danej grupie wiekowej, populacji zdrowej – czyli jeśli mamy widełki 800-2000jm/dzień dla dorosłych, dla osoby z grupy ryzyka wybieramy 2000 jm/dzień.osoby z grupy ryzyka (wystąpienia niedoboru), czyli grupa szczególnie zagrożona niedoborem witaminy D; ze względu na jej upośledzony metabolizm, inne czynniki, które go ograniczają (np.: stosowane leki) albo schorzenia, które leczymy przy pomocy witaminy D, itd. –obowiązują szczególne dawki witaminy D
Grupa ryzyka to osoby chorujące na:
  • oste­opo­ro­zę,
  • oste­oma­la­cję,
  • prze­wle­kłe bóle sta­wo­wo-mię­śnio­we,
  • nad­ci­śnie­nie tęt­ni­cze,
  • cho­ro­bę nie­do­krwien­ną ser­ca,
  • cu­krzy­cę typu 1 i 2,
  • za­bu­rze­nia go­spo­dar­ki li­pi­do­wej,
  • otyłość,
  • prze­wle­kłą cho­ro­bę ne­rek,
  • prze­wle­kłą nie­wy­dol­no­ścią wą­tro­by,
  • ast­mę oskrze­lo­wą,
  • ato­po­we za­pa­le­nie skó­ry,
  • RZS,
  • cho­ro­bę no­wo­two­ro­wą,
  • cho­ro­by au­to­im­mu­ni­za­cyj­ne,
  • nad­czyn­ność i nie­do­czyn­ność tar­czy­cy,
  • na die­tach eli­mi­na­cyj­nych,
  • z za­bu­rze­nia­mi od­ży­wia­nia lub wchła­nia­nia,
  • z za­bu­rze­nia­mi go­spo­dar­ki wap­nio­wo-fos­fo­ra­no­wej.

    • Do­ty­czy to rów­nież osób sto­su­ją­cych prze­wle­kle leki: ste­ry­do­we, prze­ciw­dr­gaw­ko­we czy prze­ciw­ko wi­ru­so­wi HIV.


      Dawkowanie witaminy D:

      Oficjalne zalecenia to:

      1. Noworodki i donoszone niemowlęta (0-12 miesięcy) – dawkowanie witaminy D3

      • Suplementacja od pierwszych dni życia do 6m. niezależnie od sposobu karmienia – 400 j.m./dobę
      • Między 6-12 mż. 400-600 j.m./dobę
        • dopasowujemy dawkę do dawki witaminy D podawanej z pokarmem – np z mieszanką mlekozastępczą

      Dla wcześniaków  istnieją oddzielne wytyczne – u dzieci urodzonych przed czasem dawkę ustala lekarz; pozwolę sobie nie poruszać tego tematu (głodnych wiedzy odsyłam do wytycznych – link na końcu wpisu).

      2. Dzieci (1-10 lat) – dawkowanie D3

      • U dzieciaków:
        • zdrowych
        • opalających się z odsłoniętymi przedramionami i nogami przez minimum 15 minut między 10.00 a 15.00
        • bez kremu ochronnego w okresie od maja do września
        • suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna
      • Jeśli powyższe wytyczne dotyczące nasłonecznienia nie są spełnione  zalecana jest suplementacja 600-1000 j.m./dzień, w zależności od masy ciała  i spożycia witaminy D przez cały rok

      3.Młodzież (11-18 lat) – dawkowanie witaminy D u nastolatków

      •   U  nastolatków:
        • zdrowych
        • opalających się z odsłoniętymi przedramionami i nogami przez co najmniej 15 minut w godzinach od 10.00 do 15.00
        • bez kremu ochronnego w okresie od maja do września
        • suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna
      •   Jeśli powyższe wytyczne dotyczące nasłonecznienia nie są spełnione , zalecana jest suplementacja 800-2000 jm/dobę, w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D przez cały rok.

      4. Dorośli (19-65 lat) – jak dawkować witaminę D3

      •   U  dorosłych:
        • zdrowych
        • opalających się z odsłoniętymi przedramionami i nogami przez co najmniej 15 minut między godziną 10.00 a 15.00
        • bez kremu ochronnego w okresie od maja do września 
        • suplementacja nie jest konieczna, choć nadal zalecana i bezpieczna
      •   Jeśli powyższe wytyczne dotyczące nasłonecznienia nie są spełnione , zalecana jest suplementacja 800-2000 jm/dobę, zależnie od masy ciała i spożycia witaminy D przez cały rok

      4. Seniorzy (>65-75 lat) oraz osoby o ciemnej karnacji a witamina D

      • Ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skóry  zalecana jest suplementacja witaminy D w dawce 800-2000 jm na dobę w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D3 przez cały rok.

      5. Najstarsi seniorzy (>75 lat)

      •  Ze względu na zmniejszoną skuteczność syntezy skóry  potencjalne złe wchłanianie  i zmieniony metabolizm witaminy D, zalecana jest suplementacja 2000-4000 j.m. na dobę w zależności od masy ciała i spożycia witaminy D przez cały rok.
      • Obecnie zalecaną maksymalną dawką suplementów diety jest 2 000 j. m. – ale zwłaszcza u osób starszych suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza, który na podstawie wyników badania dobierze odpowiednią dawkę i będzie monitorował kurację – tak, aby nie przekroczyć optymalnych stężeń.

      6. Kobiety w ciąży i karmiące – a zapobieganie niebogom witaminy D 

      •   Kobiety planujące ciążę powinny otrzymywać właściwą dawkę witaminy D, taką samą jak w ogólnej populacji dorosłych, jeśli jest to możliwe w oparciu o wyniki badania poziomu witaminy D 
      •   Gdy ciąża zostanie potwierdzona, suplementację należy przeprowadzić w oparciu o badanie poz. witaminy D, w celu utrzymania optymalnych stężeń w zakresie > 30-50 ng/ml 
      •   Jeżeli ocena stężenia witaminy D we krwi (na podstawie badania metabolitu 25 (OH) D) nie jest możliwa, zaleca się stosowanie witaminy D w dawce 2000 jm/dobę, w okresie ciąży  i laktacji 

      W tej części wytycznych widać największe zmiany – zaleca się rutynowe badania poziomu witaminy D przed ciążą oraz w okresie jej trwania 

      Suplementacja w grupach zagrożonych niedoborem witaminy D.

      • Specjalna grupa ryzyka obejmuje osoby otyłe, które wymagają podwójnej dawki witaminy D w odniesieniu do dawek zalecanych dla rówieśników o prawidłowej masie ciała.
      •  W grupach zagrożonych niedoborem witaminy D (chodzi o tę listę z początku wpisu) suplementacja powinna być wdrożona  i kontynuowana  przy jednoczesnym badaniu witaminy D w surowicy, w celu utrzymania optymalnego stężenia>30-50 ng/ml.
      •  Jeżeli ocena stężenia witaminy D we krwi nie jest możliwa, dawkowanie należy prowadzić zgodnie z wytycznymi dla populacji ogólnej dla maksymalnych dawek dla danej grupy wiekowej.

      Suplementacja w grupach narażonych na nadwrażliwość na witaminę D.

      Niewiele mówi się o nadwrażliwości na witaminę D. Nowe wytyczne :

      • Zalecenie dot. wszystkich grup wiekowych oraz grup zagrożonych niedoborem witaminy D. Przed rozpoczęciem suplementacji należy ocenić prawdopodobieństwo wystąpienia nadwrażliwości na witaminę D, jeśli jest to wykonalne (hiperkalcemia, hiperkalciuria, nephrocalcinosis, kamica nerkowa, mutacja genu CYP24A1, mutacja genu SLC34A1 lub historia innych typów nadwrażliwości na witaminę D u osoby lub członków rodziny). 
      •  W grupach zagrożonych nadwrażliwością na witaminę D suplementacja powinna być nadzorowana i przeprowadzana ostrożnie i indywidualnie, najlepiej pod kontrolą zmiennych wapniowo-fosforanowych, w szczególności kalcemii, kalciurii, parathormonu (PTH), 25 (OH) D oraz 1,25 (OH) 2 D.
    Podczas suplementacji witaminą D, trzeba dbać o odpowiednie dostarczenie wapnia w diecie. 
      Pamiętajcie !! suplementacja odpowiedniej dawki witaminy D - zawsze z posiłkiem, zawietającym tłuszcze !

      Wpływ witaminy D na układ immunologiczny

      Witamina D uznawana jest za czynnik immunomodulujący i przeciwzapalny. Jednym z mechanizmów takiego działania jest jej rola w hamowaniu ekspresji cytokin prozapalnych i zwiększeniu ekspresji cytokin przeciwzapalnych. Uważa się też, że witamina ta w znacznym stopniu wpływa na układ renina-angiotensyna i może prowadzić do zmniejszenia odpowiedzi zapalnej organizmu, a także przypisuje się jej korzystny wpływ na mikrobiom jelitowy, zaangażowany w walkę infekcjami. Witamina D, poprzez regulację aktywności enzymów, odpowiedzialnych za neutralizowanie wolnych rodników wzmacnia ponadto system obrony antyoksydacyjnej.

      Dotychczasowe badania, dotyczące roli witaminy D w chorobach zakaźnych dają podstawę sądzić, że może ona mieć znaczenie także w zakażeniu SARS-CoV-2. Meta-analiza 25 badań klinicznych z randomizacją wykazała, że ​​suplementacja witaminy D zmniejsza ryzyko ostrych infekcji dróg oddechowych o 12%, a u osób z jej głębokim deficytem (stężenie <10 ng/ml) nawet o 70%. Przypuszcza się, że prawidłowe stężenie witaminy D może zmniejszyć skutki niekorzystnych następstw immunologicznych (tzw. burzy cytokinowej), stwierdzanej u pacjentów z COVID-19.




      Źródła:
        1. Jarosz M., Bułhak-Jachymczyk B. Normy żywienia człowieka. Podstawy prewencji otyłości i chorób             niezakaźnych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008.
        2. Endokrynologia ogólna i kliniczna. Red. F. Greenspan, G. Gardner. Czelej, Lublin 2004.
        3. Holick M.F. Vitamin D, importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and              osteoporosis. Am. J. Clin. Nutr. 2004; 79: 362–
        4. Front Endocrinol (Lausanne). 2018 May 31;9:246. Vitamin D Supplementation Guidelines for General  Population and Groups at Risk of Vitamin D Deficiency in Poland-Recommendations of the Polish Society of Pediatric Endocrinology and Diabetes and the Expert Panel With Participation of National Specialist Consultants and Representatives of Scientific Societies-2018 Update. Rusińska A, Płudowski P, Walczak M, Borszewska-Kornacka MK, Bossowski A, Chlebna-Sokół D, Czech-Kowalska J, Dobrzańska A, Franek E, Helwich E, Jackowska T, Kalina MA, Konstantynowicz J, Książyk J, Lewiński A, Łukaszkiewicz J, Marcinowska-Suchowierska E, Mazur A, Michałus I, Peregud-Pogorzelski J, Romanowska H, Ruchała M, Socha P, Szalecki M, Wielgoś M, Zwolińska D, Zygmunt A
       5. http:// gis.gov.pl/witd
       6. Ciborowska H, Rudnicka A (2009). Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa,                                   Wydawnictwo Lekarskie PZWL
        7. Lagunova Z (2011). Vitamin D Status: UV-exposure, obesity and cancer. Series of dissertations                                     submitted to the Faculty of Medicine, University of Oslo No. 1223
      8. https://ncez.pzh.gov.pl/abc-zywienia/witamina-d-a-covid-19-aktualny-stan-wiedzy/